Buồn nôn – Nôn ói

Những nhóm nguyên nhân phổ biến nhất gây buồn nôn và nôn bao gồm:

• Liên quan đến hệ thần kinh trung ương
• Liên quan đến hệ tiêu hóa
• Liên quan đến thai kỳ
• Liên quan đến nhiễm trùng
• Liên quan đến nội tiết và rối loạn chuyển hóa
• Liên quan đến bất thường hệ niệu dục
• Liên quan đến thuốc và độc chất
• Nhóm nguyên nhân khác

Nguyên nhân thường gặp: Các hội chứng nhiễm trùng, yếu tố dịch tễ học, thói quen ăn uống cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến triệu chứng buồn nôn, nôn ói, bao gồm:

• Nhiễm trùng huyết.
• Ngộ độc thực phẩm.
• Viêm gan cấp.
• Viêm dạ dày – ruột (cúm dạ dày) do vi trùng, virus hay siêu vi như Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây nên triệu chứng buồn nôn và nôn ói.
• Nhiễm ký sinh trùng đường tiêu hóa.

Đặc điểm: Hội chứng nhiễm trùng, yếu tố dịch tễ học, thói quen ăn uống.

• Chướng bụng.
• Đau bụng hoặc co thắt ruột.
• Thay đổi nhu động ruột.

• Táo bón.
• Bệnh tiêu chảy.
• Ợ hơi, ợ nóng.

Một số triệu chứng khác ngoài hệ tiêu hóa có thể đi kèm với buồn nôn, nôn ói bao gồm:

• Cảm giác nóng rát ở ngực.
• Đau ngực hoặc tức ngực.
• Ho, sốt kéo dài.
• Các triệu chứng như cúm: mệt mỏi, sốt cao, đau họng, nhức đầu, đau nhức,…
• Đau đầu.
• Khó chịu hoặc hôn mê.

Ngoài ra, một số triệu chứng đi kèm với buồn nôn và nôn ói nghiêm trọng Cô Bác, Anh Chị cần chú ý để tránh nguy hiểm đến tính mạng như:

• Thay đổi trạng thái tâm lý hoặc hành vi đột ngột như lú lẫn, mê sảng, hôn mê, ảo giác hoặc hoang tưởng.
• Nhức đầu, cứng cổ.
• Sốt cao.
• Nôn ói liên tục.
• Đau bụng dữ dội.
• Nôn ra máu hoặc mật xanh.

• Dịch nôn tràn vào khí quản, gây cản trở hoạt động hít thở dẫn đến khó thở, thở khò khè, axit trong chất nôn có thể gây kích ứng phổi nghiêm trọng.
• Rách thực quản như hội chứng Mallory-Weiss (rách thực quản một phần) hoặc hội chứng Boerhaave (rách thực quản hoàn toàn), nôn ói làm tăng áp lực trong thực quản và có thể dẫn đến rách niêm mạc thực quản. Vết rách nhỏ thường gây xuất huyết tiêu hóa trong và đau đớn, nhưng một vết rách lớn có thể gây tử vong.

• Cô Bác xuất hiện các triệu chứng buồn nôn và nôn ói từ khi nào? Thời gian kéo dài bao lâu và tần suất xuất hiện bao lâu một lần?
• Cô Bác có cảm thấy buồn nôn hoặc nôn sau khi ăn không?
• Cô Bác có bị sốt không?
• Cô Bác có đang mang thai hoặc mắc bệnh đái tháo đường, chứng đau nửa đầu, bệnh gan, thận hoặc ung thư không?

• Các loại thuốc sử dụng gần đây bao gồm cả thực phẩm bổ sung và thực phẩm chức năng là gì?
• Cô Bác có bất kỳ triệu chứng nào khác đi kèm không?
• Người thân trong gia đình có tiền sử mắc bệnh liên quan đến đường tiêu hóa không?
• Dịch nôn của Cô Bác có màu gì hoặc có gì bất thường trong dịch nôn không?

Trong quá trình khám sức khỏe, bác sĩ sẽ chú ý đến những vấn đề sau đây:

• Dấu hiệu mất nước như nhịp tim nhanh, huyết áp thấp, giảm độ đàn hồi da, mắt trũng và khô miệng.
• Các dấu hiệu chứng rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng như chướng bụng, bụng căng phồng hoặc đau dữ dội khi ấn vào hoặc tiếng óc ách (dùng ống nghe đặt trên thành bụng để nghe tiếng óc ách khi lắc bụng) trong trường hợp tắc ruột hoặc tắc môn vị.
• Khám thần kinh nên lưu ý tình trạng mất tập trung, rung nhãn cầu, viêm màng não, dấu hiệu thị giác tăng áp lực nội sọ, xuất huyết võng mạc hoặc bất kỳ bất thường thần kinh nào cho thấy rối loạn não.
• Nếu có các dấu hiệu khi khám bụng, nên hội chẩn ngoại khoa ngay.

• Xét nghiệm

   

Xét nghiệm máu và nước tiểu: đối với những trường hợp nôn ói dữ dội, các triệu chứng kéo dài và liên tục hoặc cơ thể xuất hiện dấu hiệu mất nước cần xét nghiệm máu, đặc biệt là mức điện giải, đôi khi cũng cần xét nghiệm gan và nước tiểu.

Đối với phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cũng được bác sĩ khuyên nên thực hiện thử thai.

• Nội soi ống tiêu hóa

   

Nội soi ống tiêu hóa trên (bao gồm nội soi thực quản, nội soi dạ dày) là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán xác định tắc nghẽn thực quản và tắc đường thoát dạ dày.

Ngoài ra, kỹ thuật nội soi hình ảnh tăng cường NBI kết hợp ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo AI sẽ hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán nhanh hơn, chính xác và đồng nhất về kết quả. Trong quá trình nội soi, nếu bác sĩ phát hiện các nghi ngờ có thể thực hiện sinh thiết và làm giải phẫu bệnh.

• Chẩn đoán hình ảnh

   

Một số phương tiện chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ chẩn đoán buồn nôn, nôn ói chính xác bao gồm:

• X-quang bụng đứng không sửa soạn thường được chỉ định nếu nghi ngờ có tắc nghẽn đường tiêu hóa trên. Một số ít trường hợp dạ dày giãn to, có thể thấy được bóng dạ dày trên phim X-quang. Tuy nhiên, X-quang thiếu độ đặc hiệu và độ nhạy. Hình ảnh của chúng có thể bình thường trên bệnh nhân bị tắc ruột không hoàn toàn/bán cấp và viêm dạ dày – ruột cấp có thể gây giãn nở ruột non và có mức nước – hơi.
• X-quang thực quản – dạ dày sử dụng thuốc cản quang (Barit hoặc thuốc cản quang tan trong nước) có giá trị chẩn đoán cao. Đối với hẹp môn vị hay tắc tá tràng, X-quang cản quang giúp xác định tình trạng hẹp hoặc tắc nghẽn (hình ảnh 3 lớp trong hẹp môn vị, hình ảnh thuốc cản quang không xuống được tá tràng hoặc xuống chậm,…), vị trí tắc, dự đoán nguyên nhân gây tắc (như loét, u trong lòng hoặc từ ngoài chèn vào,…).
• Siêu âm bụng thường được bác sĩ chỉ định trong các trường hợp bệnh nhân bị dạ dày giãn to và tăng nhu động. Tuy nhiên, vai trò chính của siêu âm là tìm nguyên nhân gây tắc, ví dụ u dạ dày, u đầu tụy,… và tìm những bất thường đi kèm khác như hình ảnh tắc mật, hình ảnh di căn gan, dịch ổ bụng,…
• Chụp cắt lớp vi tính (MSCT) vùng bụng: MSCT có vai trò rất lớn trong chẩn đoán tắc nghẽn đường tiêu hóa trên.

• Cách điều trị triệu chứng buồn nôn, nôn ói

Một số cách trị buồn nôn, nôn tại nhà có thể được áp dụng như:

• Uống dần dần một lượng lớn nước: người bệnh có thể uống khoảng 30ml nước trong khoảng 30 phút sau lần nôn cuối. Nếu cơ thể dung nạp, không tiếp tục nôn thì có thể tăng số lượng nước uống để hạn chế tình trạng mất nước. Tránh các thức uống có gas và rượu bia.
• Tránh các loại thức ăn dạng đặc cho đến khi hết cảm giác buồn nôn.
• Hạn chế các loại thực phẩm có hương vị mạnh, quá ngọt, nhiều dầu mỡ.
• Nôn ói và tiêu chảy kéo dài hơn 24 giờ, người bệnh nên sử dụng dung dịch bù nước như Pedialyte để ngăn ngừa và điều trị mất nước. Nếu người bệnh bị mất nước nghiêm trọng, cần nhập viện để truyền dịch qua tĩnh mạch giúp bù lại lượng chất lỏng và chất điện giải bị mất.
• Phụ nữ mang thai bị ốm nghén có thể ăn một ít bánh quy giòn khi thức dậy hoặc một bữa nhẹ giàu protein trước khi ngủ như thịt hoặc pho mát.
• Tránh các loại thuốc gây khó chịu cho dạ dày như thuốc chống viêm không steroid hoặc corticosteroid. Các cơn buồn nôn, nôn ói do quá trình điều trị ung thư thường có thể được điều trị bằng một loại thuốc khác.
• Đối với triệu chứng buồn nôn do say tàu xe, đau nửa đầu hoặc chóng mặt có thể dùng thuốc kháng histamin như (Dramamine), meclizine hydrochloride (Dramamine ít buồn ngủ) hoặc miếng dán scopolamine.
• Đối với các triệu chứng từ nhẹ đến trung bình có thể dùng thuốc. Trong các trường hợp nghiêm trọng bao gồm do sử dụng thuốc từ hóa trị liệu, bệnh nhân có thể sử dụng dolasetron.
• Ngoài ra, còn có một số loại thuốc kê đơn và không kê đơn có thể được sử dụng để kiểm soát và làm giảm cảm giác buồn nôn, nôn ói do mang thai và một số loại chóng mặt khác như promethazine, diphenhydramine và trimethobenzamide.

Lưu ý: Cô Bác, Anh Chị hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ phương pháp hoặc loại thuốc chống buồn nôn.

• Cách điều trị, giảm nhẹ triệu chứng buồn nôn, nôn ói tại nhà

Cô Bác, Anh Chị có thể thử một số phương pháp ngăn ngừa hoặc giảm nhẹ cảm giác, triệu chứng buồn nôn sau đây:

• Người hay bị ăn xong buồn nôn nên ăn nhiều bữa ăn nhỏ trong ngày thay vì 3 bữa lớn.
• Ăn chậm, nhai kỹ.
• Hạn chế các loại thực phẩm khó tiêu.
• Sau khi ăn hạn chế nằm ngay, nâng cao đầu khoảng 12 inch (khoảng 30cm) khi nằm nghỉ ngơi.
• Thường xuyên uống nước giữa các bữa ăn, hạn chế uống trong khi ăn.
• Cố gắng ăn khi cơ thể cảm thấy giảm cảm giác buồn nôn.
• Không được sử dụng các loại thức uống có cồn như rượu bia hoặc nước có gas.
• Kiểm soát căng thẳng, nghỉ ngơi và ngủ nhiều hơn.

Khi cơ thể cảm thấy buồn nôn, Cô Bác, Anh Chị có thể ngăn chặn cảm giác nôn ói bằng cách:

• Uống một ít nước ngọt như soda hoặc nước trái cây (ngoại trừ nước cam và bưởi vì chúng quá chua).
• Nghỉ ngơi ở tư thế ngồi hoặc nằm nghiêng bên trái, giữ đầu cao hơn ngực. Hoạt động có thể làm tăng thêm cảm giác buồn nôn và dẫn đến nôn.